ب
پهنه جمهوری قرقیزستان در منطقه آسیای مرکزی و در همسایگی کشورهایی چون چین، تاجیکستان و روسیه از سال 1991 استقلال خود را از نظام کمونیستی شوروی سابق بدست آورده و از آن زمان تاکنون تلاش برای پیشرفت و آزادی را سرلوحه برنامه های خود قرار داده است.
این کشور نسبتأ پهناور با حدود پنج میلیون نفر جمعیت که نزدیک به یک میلیون آن در شهر بیشکک (پایتخت) زندگی می کنند، از موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک خاصی برخوردار است و از این جهت تلاش برای بهره برداری بیشتر از این ظرفیت ها از سوی کشورهای منطقه و جهان، رقابتی مثال زدنی را به وجود آورده است به طوری که هر یک از این کشورها بر اساس مشترکات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی موجود سعی در نزدیکی روابط با جمهوری قرقیزستان دارند تا منافع خود را در منطقه و جهان حفظ نمایند.
در میان کشورهای منطقه و جهان که هر یک تلاش متمرکزی را برای نفوذ در منطقه آسیای مرکزی و از جمله جمهوری قرقیزستان به کار برده اند می توان به جمهوری اسلامی ایران و ترکیه اشاره کرد که این دو با توجه به نیازها و خلأهای موجود در این کشور به لحاظ فرهنگی، اقتصادی و غیره سعی در نزدیکی روابط و تأمین منافع متقابل دارند و البته کشور ترکیه در این زمینه تلاش های شایسته ای را از خود نشان داده است که از آن جمله می توان به راه اندازی دانشگاه، مراکز تجاری و صادرات و واردات کالاها در اندازه وسیع اشاره کرد.
عامل فرهنگ؛ دست آویز آمریکا برای تحول در قرقیزستان
از دیگر کشورهای بزرگ منطقه ای و فرا منطقه ای که تلاش گسترده ای را بعد از فروپاشی نظام شوروری سابق در جمهوری قرقیزستان انجام داده اند، چین و آمریکا بوده اند؛ آمریکا به جهت گسترده کردن هژمونی خود به عنوان ابرقدرت جهانی، با راه های گوناگونی از جمله برنامه های وسیع فرهنگی و ترویج مبانی آزادی های سیاسی، حقوق بشر، دموکراسی و لیبرالیسم سعی در تغییر ماهیت فکری مردم این کشور و همراهی آنان با غرب دارد.
در دیگر سو جمهوری خلق چین به عنوان قدرت نوظهور اقتصادی در جهان، با بهره برداری مناسب از خلأ موجود دوران بعد از فروپاشی، صادرات گسترده کالا به جمهوری قرقیزستان را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده به طوری که با نبود قدرت اقتصادی تأثیرگذار در منطقه برای عرضه کالاهای ارزان قیمت و نیز هم مرز با این جمهوری، کنترل بازار این کشور را در کنار روسیه در دست دارد.
اما در این میان کشور روسیه که علاقه چندانی به حضور گسترده کشورهای منطقه و ابرقدرت های جهانی در جمهوری قرقیزستان به عنوان همسایه خود ندارد، تلاش تحسین برانگیزی را برای حفظ این جمهوری نوپا در کنار خود انجام داده است که از آن جمله می توان به تأمین انرژی و مایحتاج اولیه و نیز حمایت سیاسی از این کشور در برهه های حساس اشاره کرد.
در شرایطی که ایالات متحده آمریکا در سالهای پس از فروپاشی شوروی سابق اقدامات گسترده ای را برای کاهش قدرت روسیه در جهان به کار بسته است و از نتایج آن نیز می توان وقوع انقلاب های فرهنگی و سیاسی در میان دولتمردان و مردم کشورهایی چون اوکراین و گرجستان را نام برد که در نهایت همراهی این کشورها را با سیاست های آمریکا در منطقه و جهان در پی داشت، روسیه نیز اقدامات وسیعی را برای از دست ندادن دیگر کشورهای تازه استقلال یافته انجام می دهد.
سایه هژمونی سه ابرقدرت آمریکا، چین و روسیه بر قرقیزستان
جمهوری قرقیزستان در حال حاضر سایه هژمونی سه ابرقدرت آمریکا، چین و روسیه را بالای سر خود احساس می کند و به جهت وجود وابستگی و نیازهای ضروری که در ابعاد مختلف برای مردم و سیاست مداران این کشور وجود دارد، امکان گریز از این هژمونی سنگین سیاسی، اقتصادی و فرهنگی حداقل در کوتاه مدت بعید به نظر می رسد؛ بنابراین هر یک از این کشورها بنابر منافع ملی و جهانی خود فعالیت های لازم را در این کشور به انجام می رسانند.
چین بدون توجه گسترده به موضوعات و کشمکش های سیاسی و از سوی دیگر پرداختن به شکلی وسیع به روابط تجاری و اقتصادی و استفاده از موقعیت همسایگی با جمهوری قرقیزستان، این کشور را دروازه اصلی صادرات کالاهای خود در منطقه آسیای مرکزی و حتی روسیه قرار داده به طوری که کمتر مجالی برای دیگر کشورهای منطقه به منظور حضور گسترده بازرگانان باقی گذاشته است و از این طریق سود اقتصادی سرشاری را نصیب خود می سازد.
ایالات متحده آمریکا نیز به سبب دوری مسافت و نیز حساسیت های روسیه در حضور مستقیم این رقیب دیرینه درهمسایگی وی، شرایط را به خوبی سنجیده و در حالی که تقریبأ از بهره برداری اقتصادی به نفع چین منصرف شده، تلاش برای نفوذ سیاسی و فرهنگی درمیان مردم و دولتمردان جمهوری قرقیزستان را در رأس برنامه های خود قرار داده است.
باوجود تنها چهار شبکه تلویزیونی ملی در جمهوری قرقیزستان، زمانی که در خیابان های شهر بیشکک پایتخت این کشور قدم می زنیم حضور گسترده آنتن های ماهواره ای از هر سو توجه افراد را به خود جلب می کند و علاقه مردم به تماشای برنامه های رسانه های غربی نکته جالب توجهی است که در گفت و گو با اقوام مختلف جمهوری قرقیزستان می توان به آن پی برد که از جمله نتایج آن نیز تغییر محسوس در نوع پوشش و عادات مردم این کشور دارای 70 درصد جمعیت مسلمان است.
ایجاد دانشکده های متعدد از سوی آمریکا و دیگر کشورهای همسو با این ابرقدرت (ترکیه) در جمهوری قرقیزستان و تربیت و بورسیه دانشجویان فراوان برای ادامه تحصیل در دیگر کشورها، نوعی دیگر از تلاش های ایالات متحده برای ایجاد تغییرات مطلوب دراز مدت را نشان می دهد که ضمن ارایه خدمات مناسب به دانشجویان قرقیزی، آموزه های ویژه ای از اعتقادات لیبرالیستی را در ذهن این مدیران آینده جای می دهند.
تلاش روسیه برای حفظ وضع موجود در قرقیزستان
اما در این میان روسیه نیز با تجربه پذیری از سرگذشت کشورهایی چون اوکراین و گرجستان و همسویی آنان با جبهه غرب، امکانات و ابزارهای استراتژیک خود را منطقه و جهان برای حفظ جمهوری قرقیزستان به عنوان یک کشور همفکر و همسو با منافع خود به کار می برد و در این راستا وابستگی کشورهای تازه استقلال یافته و از جمله قرقیزستان به انرژی، برخی کالاها و مواد خام استراتژیک و نیز وجود مشترکات فرهنگی فراوان، تأثیر قابل توجهی را برای حضور این کشور در کنار روسیه بر جای گذاشته است.
تقریبأ عموم مردم جمهوری قرقیزستان زبان روسی را به عنوان دومین زبان رسمی کشور پذیرفته و به آن تکلم می کنند و بسیاری از مکالمات و نامه های روزانه به زبان روسی انجام می شود و برنامه های کامپیوتری و اینترنت با ترجمه روسی در این کشور مورد استفاده قرار می گیرد، همچنین زیرساخت های شهری و کالاهای اساسی مردم قرقیزستان همچنان از روسیه تأمین می شود و این کشور نقش گسترده ای در برآورده کردن نیازهای حیاتی این جمهوری دارد که خود عامل مهمی در وابستگی به شمار می رود.
همانطور که پیشتر اشاره شد دیگر کشورهای منطقه نیز در طول هفده سال گذشته و پس از فروریختن پرده آهنین نظام کمونیستی شوروی سابق، اقدامات در خور توجهی را برای نفوذ در منطقه آسیای مرکزی انجام داده اند تا با توجه به اشتراکات فرهنگی و نیازهای این کشورها، منافع خود را در این منطقه حساس حفظ کنند.
فرصت سوزی ایران برای ایجاد منافع جدید در قرقیزستان
جمهوری اسلامی ایران در میان این کشورها بعد از فروپاشی سال 1991 سعی در ایجاد منافع جدید را از طریق مشترکات مذهبی (دین اسلام) و تجارت پیگیری کرد و تلاش هایی را برای ایجاد مراکز فرهنگی و دانشگاهی در این کشور به کار بست اما باید به این نکته اذعان کرد که ایران در مقایسه با کشورهایی چون ترکیه که از حمایت آمریکا نیز برخوردار است، آنچنان که باید از ظرفیت های موجود استفاده نکرده و در حالی که ترکیه با راه اندازی دانشگاه بین المللی و نیز مراکز تجاری متعدد در شهرهای بزرگ جمهوری قرقیزستان منافع گسترده ای را برای مراکز علمی و بازرگانان خود ایجاد نموده است، دستگاه خارجه جمهوری اسلامی ایران فرصت سوزی های فراوانی را در قرقیزستان داشته است که از جمله آنها می توان به عدم افتتاح شعب بانکی برای سهولت کار تجارت اشاره کرد.
در نهایت به نظرمی رسد هر یک از کشورهای منطقه و جهان برای بدست آوردن منافع جدید و نیز تغییر وضع موجود به نفع خود اقدامات لازم را در جمهوری قرقیزستان پیگیری می کنند و در میان این کشورها سه ابرقدرت چین، روسیه و آمریکا رقابت دوشادوشی را بعد از دوران فروپاشی شوروری سابق آغاز کرده اند و هر یک به نوعی سعی در ایجاد تحولات دلخواه بر اساس منافع خود دارند.
قرقیزستان، دروازه ورودی کالاهای چینی به آسیای مرکزی
اما آنچه جالب توجه است نوع فعالیت ایالات متحده آمریکا و چین در تغییر اندشیه مردم و دولتمردان از طریق هجمه گسترده رسانه ای و صادرات کالاهای متناسب با فرهنگ غربی است، به طوری که رسانه های غربی ذائقه مردم برای خرید کالاهای متناسب با فرهنگ خود تحریک می کنند و از سوی دیگر چین از فرصت ایجاد شده برای فروش کالا بدون نیاز به تبلیغات ــ و در حالی که دیگران این تبلیغ را به نحو مطلوبی به انجام می رسانند ــ استفاده کرده و حجم انبوهی از انواع کالا را به بازارهای جمهوری قیرقیزستان سرازیر کرده است.
تغییر الگوی رفتاری و سیاسی مردم و دولتمردان جمهوری قرقیزستان در دراز مدت به نفع غرب حتی با وجود تلاش های گسترده روسیه در حفظ وضع موجود، آن چیزی است که از روند تحولات فعلی انتظار می رود و شاید بتوان سرنوشت کشورهای غرب گرا را در تحولات آینده این جمهوری پیش بینی کرد که البته در این میان هنوز هم می توان با توجه به نفوذ روسیه در قرقیزستان و نزدیکی جمهوری اسلامی ایران با این کشور، منافع پایدار مورد نیاز را در منطقه آسیای مرکزی برای کشورمان بدست آوریم.
